We staan voor gigantische uitdagingen en verreweg het grootste probleem is de klimaatcrisis. Tegelijk zijn er tal van complicerende factoren zoals de oorlog in Oekraïne en de inflatie. Zo'n tachtigjaar geleden stond de (westerse) wereld ook voor een enorme uitdaging: de Tweede Wereldoorlog - een militaire uitdaging maar tegelijk ook een haast ongeëvenaarde economische uitdaging. Wat kunnen we leren van de wijze waarop de VS deze economische uitdaging heeft overwonnen?
De VS probeerden zich in eerste instantie nog buiten de oorlog te houden maar door de Japanse aanval op de Amerikaanse basis Pearl Harbor op 7 december 1941 besloten ze zich als nog in de strijdtoneel te mengen.
Vóór 1941 bereidden de VS zich weldegelijk voor op de oorlog. De VS stonden voor een enorme opgave om in korte tijd enorm veel materieel te produceren. Je zou misschien denken dat men zich bij het ministerie van financiën afvroeg hoe ze aan het geld moesten komen.
Econoom Sam Levey heeft hier onderzoek naar gedaan en daarvoor gebruik gemaakt van documenten van het ministerie. Hij merkte dat het vinden van geld helemaal geen noemenswaardig issue was voor het ministerie.
Een belangrijk doel van het ministerie was om veel mensen te betrekken bij de acties van de regering. Dit deden ze door oorlogsobligaties onder een zo breed mogelijk deel van bevolking te verkopen.
Gebruikte bron: Sam Levey "Modern Money and the War Treasury" Working Paper No. 123 August 2019. Global Institute for Sustainable Properity
Morgenthau (minister van financiën) realiseerde zich dat het plotseling opbouwen van een enorme oorlogsindustrie de economie ernstig zou kunnen schaden. Het grote gevaar lag in de potentiële inflatie.
Ongeveer 50% van de productie van de VS werd gericht op de productie van militaire goederen. Die konden uiteraard niet door de Amerikaanse bevolking gekocht worden. Maar de bevolking had wel aan de productie ervan verdiend. Als 100% procent van het verdiende geld zou worden besteed aan de resterende 50% procent niet-militaire goederen dan zou er een enorme prijsopdrijving kunnen gaan plaatsvinden. Dat moest voorkomen worden.
De grote uitdaging van het ministerie was dus om ervoor te zorgen dat ongeveer de helft van het door de Amerikanen verdiende geld niet zou worden besteed in de economie. Het moest als het waren worden afgeroomd.
Door de oorlogsinspanningen draaide de economie op volle toeren. In zo'n situatie van volledige werkgelegenheid zouden extra bestedingen tot inflatie leiden.
De maatregelen van het ministerie om het gevaar van inflatie te verminderen bestonden grofweg uit enerzijds extra belastingen te heffen en anderzijds obligaties te verkopen (oorlogsobligaties). Het doel van die obligaties was om de uitgaven van de bevolking uit te stellen. Het ging hierbij om het tegengaan van de inflatie - niet de financiering van de oorlogsindustrie. Uit de documenten van het ministerie komt duidelijk naar voren dat dit de bewuste politiek was.
Ook werden werkgevers aangespoord om een deel van het salaris (bijvoorbeeld gebruikelijke Kerstbonus) niet in geld maar in obligaties aan de werknemers uit te keren.
Maar hoe zit het met rentebeleid? Inflatie bestrijd je toch met hogere rente? Althans, dat is sinds jaar en dag het standaard beleidsinstrument van de centrale bank. Het ministerie van financiën van de VS zag dat anders.
Vóór 1941 bereidden de VS zich weldegelijk voor op de oorlog. De VS stonden voor een enorme opgave om in korte tijd enorm veel materieel te produceren. Je zou misschien denken dat men zich bij het ministerie van financiën afvroeg hoe ze aan het geld moesten komen.
Econoom Sam Levey heeft hier onderzoek naar gedaan en daarvoor gebruik gemaakt van documenten van het ministerie. Hij merkte dat het vinden van geld helemaal geen noemenswaardig issue was voor het ministerie.
Een belangrijk doel van het ministerie was om veel mensen te betrekken bij de acties van de regering. Dit deden ze door oorlogsobligaties onder een zo breed mogelijk deel van bevolking te verkopen.
Gebruikte bron: Sam Levey "Modern Money and the War Treasury" Working Paper No. 123 August 2019. Global Institute for Sustainable Properity
Morgenthau (minister van financiën) realiseerde zich dat het plotseling opbouwen van een enorme oorlogsindustrie de economie ernstig zou kunnen schaden. Het grote gevaar lag in de potentiële inflatie.
Ongeveer 50% van de productie van de VS werd gericht op de productie van militaire goederen. Die konden uiteraard niet door de Amerikaanse bevolking gekocht worden. Maar de bevolking had wel aan de productie ervan verdiend. Als 100% procent van het verdiende geld zou worden besteed aan de resterende 50% procent niet-militaire goederen dan zou er een enorme prijsopdrijving kunnen gaan plaatsvinden. Dat moest voorkomen worden.
De grote uitdaging van het ministerie was dus om ervoor te zorgen dat ongeveer de helft van het door de Amerikanen verdiende geld niet zou worden besteed in de economie. Het moest als het waren worden afgeroomd.
Door de oorlogsinspanningen draaide de economie op volle toeren. In zo'n situatie van volledige werkgelegenheid zouden extra bestedingen tot inflatie leiden.
De maatregelen van het ministerie om het gevaar van inflatie te verminderen bestonden grofweg uit enerzijds extra belastingen te heffen en anderzijds obligaties te verkopen (oorlogsobligaties). Het doel van die obligaties was om de uitgaven van de bevolking uit te stellen. Het ging hierbij om het tegengaan van de inflatie - niet de financiering van de oorlogsindustrie. Uit de documenten van het ministerie komt duidelijk naar voren dat dit de bewuste politiek was.
Ook werden werkgevers aangespoord om een deel van het salaris (bijvoorbeeld gebruikelijke Kerstbonus) niet in geld maar in obligaties aan de werknemers uit te keren.
Maar hoe zit het met rentebeleid? Inflatie bestrijd je toch met hogere rente? Althans, dat is sinds jaar en dag het standaard beleidsinstrument van de centrale bank. Het ministerie van financiën van de VS zag dat anders.
"Inflation can be checked only by increasing prodution or reducing expenditure. High interest rates do nothing to increase production, nor do they check either Government expenditure or ordinary consumer expenditure."
Citaat van Morgentau, overgenomen uit het artikel van Sam Levey.
Morgenthau zou het waarschijnlijk niet eens zijn geweest met het rentebeleid door de huidige centrale banken.
Het ministerie rekent al in 1941 af met het idee dat als gevolg van de hoge staatsschuld een last gelegd wordt op de schouders van de toekomstige generaties. De obligaties zijn immers straks juist het bezit van de toekomstige generaties.
Waarschijnlijk hebben de meeste mensen in de VS de maatregelen (extra belastingen en oorlogsobligaties) opgevat als een manier voor de staat om aan geld te komen. Toch heeft het ministerie weldegelijk geprobeerd om de echte redenen aan het publiek duidelijk te maken.
Walter Lippmann, destijds een bekende journalist en columnist, was een van degenen die de enorme potentie van het financiële beleid begrepen.
Morgenthau zou het waarschijnlijk niet eens zijn geweest met het rentebeleid door de huidige centrale banken.
Het ministerie rekent al in 1941 af met het idee dat als gevolg van de hoge staatsschuld een last gelegd wordt op de schouders van de toekomstige generaties. De obligaties zijn immers straks juist het bezit van de toekomstige generaties.
Waarschijnlijk hebben de meeste mensen in de VS de maatregelen (extra belastingen en oorlogsobligaties) opgevat als een manier voor de staat om aan geld te komen. Toch heeft het ministerie weldegelijk geprobeerd om de echte redenen aan het publiek duidelijk te maken.
Walter Lippmann, destijds een bekende journalist en columnist, was een van degenen die de enorme potentie van het financiële beleid begrepen.
"…somehow it has come to be understood that the capacity to produce is the real wealth of a nation, and that its national debt is not a measure of the Nation's, or even of tis Government's, economic position" (Lippmann 1943)
Citaat overgenomen uit het artikel van Sam Levey
Laten we ons deze lessen opnieuw eigen maken en op die manier de vrijgemaakte potentie gebruiken voor de transitie naar een echt duurzame economie en samenleving.