In mijn vorige post (zie Nieuwe spelregels nodig voor de Euro) heb ik betoogd dat de grote verschillen in de staatsschulden van de EU-landen in belangrijke mate veroorzaakt worden door de scheve handelsverhoudingen binnen Europa. Duitsland en Nederland zijn grote exportlanden. Frankrijk en Italië importeren juist veel meer dan ze exporteren. In feite betalen Franse en Italiaanse afnemers mee aan de welvaart in Duitsland en Nederland en om hun eigen welvaart op peil te houden moeten de Franse en Italiaanse overheden beduidend meer uitgeven dan ze binnen krijgen, met oplopende staatsschulden tot gevolg. Ook heb ik erop gewezen dat Duitsland zijn grote exportoverschot te danken heeft aan decennialange loonmatiging, waardoor Duitse producten kunstmatig goedkoop werden gehouden. 

Er bestaat dus een samenhang tussen de handelsverhoudingen tussen de landen van Europa en de hoogte van de overheidstekorten van die landen. Hoe dat zit probeer ik in deze bijdrage uit te leggen.

De Euro is eind jaren 90 ingevoerd. Dat was in een tijd waarin beleidsmakers een sterk vertrouwen hadden in werking van de markt. Er werden strikte regels van kracht voor de maximale hoogte van de staatsschuld van deelnemende landen en voor de financiering daarvan waren deze aangewezen op de kapitaalmarkt. 
Dat werkte bij een goed functionerende economie. 

Bij de Grote Financiële Crisis (2008) en de daar op volgende Eurocrisis (2009-2010) ging het echter mis. De economie ging achteruit. Het BBP zakte in waardoor de staatsschulden van een aantal landen niet meer voldeed aan de normen van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP). Dat kwam niet zozeer omdat het bedrag van de staatsschuld zoveel was gestegen. Maar omdat het BBP daalde, steeg het percentage van de staatsschuld en voldeed in veel gevallen niet meer aan de normen. 

De stemming op de kapitaalmarkt werd nerveus. Zouden de landen nog wel in staat zijn hun leningen af te lossen? Dat maakte de handelaren op de kapitaalmarkt kopschuw en de rentes liepen op. De door de Europese Commissie, de ECB en het IMF opgelegde maatregelen maakten het alleen maar erger. Door de verplichte bezuinigingen op overheidsuitgaven kregen burgers en bedrijven het steeds zwaarder, het BBP zakte verder in en de overschrijding van de SGP-norm werd erger. Griekenland en een aantal andere landen zaten in zwaar weer en omdat Noord-Europese banken behoorlijk veel staatsobligaties van deze landen hadden gekocht, dreigden ook deze door het ijs te zakken. 

Totdat in 2012 Mario Draghi ingreep. 

De meeste mensen hebben een achterhaald beeld van waar het geld van de regering van een soevereine staat vandaan komt. Ze denken dat de regering eerst geld moet binnenhalen (in de vorm van belastingen) voordat ze dat kan uitgeven. Nagenoeg iedereen zit in dit denkspoor - politici van links en rechts maar ook de meeste economen. Het is een wijdverbreid misverstand waardoor we de bewegingsruimte van de regering veel te beperkt houden.

Eerst geld verdienen - dan pas uitgeven. De tering naar de nering zetten. Dit geldt alom als waardevolle deugd. In deze lijn denkt men dat ook de regering eerst belasting moet binnenhalen voordat ze het kan uitgeven. Maar iets wat geldt voor de leden van een systeem (de huishoudens en bedrijven in een land) hoeft niet persé te gelden voor de bestuurder van het systeem (de regering van dat land).
​
Om dit toe te lichten stel ik je het (fictieve) gezin van Hendrik en Geertrui voor als analogie voor onze maatschappij. 

Naar aanleiding van: https://fd.nl/economie/1483098/nout-wellink-midden-in-een-storm-in-een-klein-roeibootje-gaan-zitten-is-een-beetje-naief?gift=1dlAb

In het Financiële Dagblad van zaterdag 22 juli 2023 werd Nout Wellink (oud-directeur van De Nederlandse Bank geïnterviewd. Enkele uitspraken van Wellink vielen mij in het bijzonder op:

Deze uitspraken zie ik als een uiting van conventioneel denken gebaseerd op het idee dat het innen van belastingen en verkopen van staatsobligaties manieren zijn voor de staat om aan geld te komen, dat nodig is om overheidsbeleid te bekostigen.