​De Euro is niet volmaakt - verre van. De totstandkoming is gebaseerd op verkeerde vooronderstellingen over de werking van de economie en de rol van de officiële staatsmunt daarbij. Er zijn mijn inziens vergaande hervormingen nodig.

Een belangrijke constatering die tegenwoordig breed wordt uitgemeten in de media is dat Europa in economisch opzicht behoorlijk achterop is geraakt ten opzichte van de VS en China.
In Europa blijven de meeste politici en economen hameren op het belang van begrotingsdiscipline en het gevaar van hoge staatsschulden. Om die reden lijken ze haast een heilig geloof te hechten aan de bepalingen van de Stabiliteits- en Groeipact (SGP) met daarin de regels voor het maximale begrotingstekort en de maximale staatsschuld van respectievelijk 3 en 60 procent van het BBP.

Mij valt op dat de Europese cijfers over begrotingstekort en staatsschuld significant afwijken van die van de VS en China.

​Het aantal berichten over de digitale euro is de laatste tijd flink toegenomen. Het lijkt erop dat deze nieuwe vorm van geld er echt gaat komen. Maar wat is het eigenlijk? Wat kunnen we ermee? Waarom zouden we het moeten willen – en waar moeten we op letten?
​
In dit artikel geef ik achtergrond en uitleg over de digitale euro. Niet alles is al duidelijk, maar hopelijk helpt dit om de grote lijnen te begrijpen.

​Ik heb al vaker het spel Monopoly gebruikt om uit te leggen hoe de economie werkt:

• Monopoly als metafoor
• Waarom de staat geen huishouden is
• Waarom staatsschuld geen echte schuld is

Het spel bestaat al sinds het begin van de 20e eeuw. Oorspronkelijk is het bedacht om te laten zien dat een kapitalistisch systeem – zonder de juiste regels of grenzen – vanzelf leidt tot ongelijkheid. Wie eenmaal een voorsprong heeft, wordt steeds rijker. De rest raakt achterop.

​In dit artikel gebruik ik het bekende bordspel om uit te leggen hoe staatsobligaties werken. Niet als manier voor de overheid om geld te lenen – dat kunnen ze immers zelf maken – maar als manier voor mensen met vermogen om hun geld te laten groeien.

Volgens een recent artikel in ESB, geschreven door onder anderen Hans Vijlbrief (D66), zijn er drie grote problemen:

In de Volkskrant verscheen vandaag een interview met de Franse econoom Philippe Dessertine, hoogleraar aan de Sorbonne Universiteit in Parijs. Hij slaat alarm:

Frankrijk staat volgens hem aan de rand van een financiële afgrond. De staatsschuld is zo hoog opgelopen dat een steeds groter deel van het geld naar rente gaat, in plaats van naar belangrijke investeringen zoals kunstmatige intelligentie en defensie. Als het vertrouwen in Frankrijk verder afneemt, dreigt een financiële crisis. En dat raakt niet alleen Frankrijk, maar ook Nederland en de rest van Europa.
​
Maar hoe komt het eigenlijk dat Frankrijk zo diep in de schulden zit? Daarvoor moeten we breder kijken – naar het economische beleid binnen de Europese Unie, en vooral naar Duitsland..

In mijn vorige artikel introduceerde ik, geïnspireerd door Abba P. Lerner, twee indicatoren om het effect van overheidsmaatregelen op de economie te beoordelen: prijsstabiliteit en werkgelegenheid. Maar hoe praktisch zijn deze indicatoren eigenlijk?

Een eerste vraag is of de overheid nog voldoende reactietijd heeft wanneer de economische signalen verslechteren—zoals oplopende inflatie of stijgende werkloosheid. Of is het al te laat zodra de indicatoren uitslaan? De economie lijkt in dit opzicht op een olietanker: traag reagerend op koerswijzigingen.

Een tweede vraag betreft de institutionele scheiding tussen regering en centrale bank. Is deze tweedeling wel zo efficiënt? Het risico bestaat dat beide instellingen elkaar tegenwerken. Denk aan een schip met twee kapiteins: één aan het hoofdroer en één aan de boegschroef. Die boegschroef is bedoeld voor fijnmazige manoeuvres, zoals aanleggen. Maar als beide kapiteins een verschillende koers voor ogen hebben en hun roeren onafhankelijk van elkaar bedienen, wordt het schip moeilijk bestuurbaar.

De Britse regering wil de economie stimuleren door meer geld uit te geven aan defensie. Maar volgens een onderzoek dat besproken wordt op BNR, levert dat plan weinig op. De defensiecontracten zorgen nauwelijks voor extra banen, en het geld dat naar defensie gaat, kan niet meer worden besteed aan andere publieke voorzieningen zoals zorg of onderwijs.
​
Dat klinkt logisch, maar er zit een denkfout in: het idee dat de overheid een vast bedrag te besteden heeft, en dus moet kiezen waar ze dat aan uitgeeft. In werkelijkheid werkt het anders.

De staat leent niet! Wat staatslening of staatsobligatie wordt genoemd, is eigenlijk een spaarbewijs voor wie zijn geld veilig bij de staat wil stallen. Dat was het onderwerp van mijn vorige artikel.
  
In een eerder artikel legde ik al eens uit hoe de staatsfinanciën werken, aan de hand van een denkbeeldige woongemeenschap. Die gebruik ik nu opnieuw om uit te leggen wat staatsobligaties zijn.​

In een eerder artikel liet ik zien dat de overheid eigenlijk lijkt op de bank in het spel Monopoly. Die bank kan niet failliet gaan en geeft geld uit voordat ze het weer terugkrijgt via belastingen. Zo werkt het ook met de staat: ze hoeft niet eerst geld te verdienen voordat ze het uitgeeft. Door geld uit te geven, brengt de staat juist geld in omloop – geld dat uiteindelijk terechtkomt bij gezinnen en bedrijven.

Dat komt doordat de staat een andere rol speelt in de economie dan jij en ik, of een bedrijf. De staat creëert het geld en het systeem waarin wij allemaal met elkaar handelen. Maar als de staat geld kan maken, waarom hebben we dan belastingen nodig?

​Dat is precies waar dit artikel over gaat. Want hoewel belastingen niet nodig zijn om de plannen van de overheid te betalen, zijn ze wél essentieel voor een goed werkende samenleving.

Het is een kunst om complexe onderwerpen begrijpelijk te maken. Op deze site probeer ik dat te doen door economische en maatschappelijke thema’s helder uit te leggen. Een krachtig hulpmiddel daarbij is de metafoor: een vergelijking die abstracte ideeën tastbaar maakt. Maar dan moet je wél de juiste metafoor kiezen.

Op 27 juli 2025 hebben de Europese Unie en de Verenigde Staten een nieuwe handelsdeal gesloten. De uitkomst? Voor import van Europese producten moet voortaan 15% invoerbelasting betaald worden. Daarbovenop belooft Europa meer te investeren in Amerika en meer Amerikaanse energie af te nemen. Amerikaanse bedrijven daarentegen kunnen hun producten zonder extra kosten naar Europa blijven sturen.

Veel mensen zijn boos. Waarom heeft Ursula von der Leyen dit zomaar geaccepteerd? Sommigen proberen het nog goed te praten: “Het had erger kunnen zijn.” Maar hoe zit het eigenlijk?

​In de afgelopen weken is de politiek druk geweest met de financiering van het benodigde geld voor extra spullen voor ons leger en dat van Oekraïne. Eigenlijk is het vinden van dat geld het minste probleem. Ook bij Corona en bij de bankencrisis bleek er in mum van tijd heel veel geld beschikbaar te zijn. Een veel grotere uitdaging ligt naar mijn mening in de besteding van het geld. Wat zijn de juiste producten die gemaakt moeten worden? Tanks of liever drones of moeten we juist investeren in onze technologische flexibiliteit zodat we in staat zijn om razendsnel onze productie aan te passen? Welke standaarden gaan we daarbij volgen? 
Hoe zorgen we ervoor dat bedrijven bereid zijn de noodzakelijke voorbereidingen en investeringen te doen? Moet de overheid zelf een belang nemen in essentiële bedrijven, of zijn langjarige gegarandeerde opdrachten het juiste middel?

Steeds vaker wordt de laatste tijd het woord 'oorlogseconomie' gebruikt. Hoe is Europa in staat om op korte termijn het materieel te produceren dat nodig is om Oekraïne te steunen en om een afdoende afschrikking op te bouwen voor de eigen veiligheid? Een van de aspecten daarbij is de impact op de economie. Dat roept veel vragen op, zoals: Hoeveel geld is daar wel niet voor nodig? Waar halen we dat vandaan? Moeten we dat lenen of zijn er andere mogelijkheden? Maar ook: wat is het effect als Europese bedrijven en burgers geld gaan verdienen aan producten die ze zelf niet kunnen kopen? Oftewel: er wordt geld verdiend zonder dat daar extra consumptie tegenover staat. Spoiler: Inflatie gevaar!

Afgelopen zondag (26 januari 2025) was Sandra Phlippen, hoofdeconoom bij ABN AMRO, te gast bij Buitenhof (Wat betekenen Trumps plannen voor de economie? | Sandra Phlippen | Buitenhof). Ze werd door Twan Huys gevraagd naar de economische consequenties van de door Trump aangekondigde verhoging van de importheffingen. Trump wil hiermee iets doen tegen het grote handelstekort van de VS. In zijn ogen exporteert het buitenland teveel naar de VS. Je kunt natuurlijk ook zeggen dat de VS teveel importeert, maar Trump wijst nu eenmaal graag met een beschuldigende vinger naar andere landen. Trump ziet het handelstekort als een belediging door het buitenland. 

Naar aanleiding van mijn vorige post (zie: www.chielharmsen.nl/home/trudeau-vs-freeland) kreeg ik de vraag: Wat zijn volgens jou de grenzen aan hoogte en duur (van die hoogte) van de staatsschuld?

Naar aanleiding van het bericht op nos.nl: Canadese minister van Financiën weg na ruzie met Trudeau over Trumps tarieven.

​De Canadese premier, Trudeau, en zijn minister van Financiën, Chrystia Freeland, zijn met ruzie uit elkaar gegaan. Ze verschilden te veel van mening over de manier waarop de door Trump aangekondigde heffingen moeten worden opgevangen. Met kennis van de financieringssaldi (zie Duits exportoverschot zorgt voor Franse staatsschulden) kunnen we de situatie in Canada duiden en een beoordelen wie er (meer) gelijk heeft: Trudeau of Freeland?

In mijn vorige post (zie Nieuwe spelregels nodig voor de Euro) heb ik betoogd dat de grote verschillen in de staatsschulden van de EU-landen in belangrijke mate veroorzaakt worden door de scheve handelsverhoudingen binnen Europa. Duitsland en Nederland zijn grote exportlanden. Frankrijk en Italië importeren juist veel meer dan ze exporteren. In feite betalen Franse en Italiaanse afnemers mee aan de welvaart in Duitsland en Nederland en om hun eigen welvaart op peil te houden moeten de Franse en Italiaanse overheden beduidend meer uitgeven dan ze binnen krijgen, met oplopende staatsschulden tot gevolg. Ook heb ik erop gewezen dat Duitsland zijn grote exportoverschot te danken heeft aan decennialange loonmatiging, waardoor Duitse producten kunstmatig goedkoop werden gehouden. 

Er bestaat dus een samenhang tussen de handelsverhoudingen tussen de landen van Europa en de hoogte van de overheidstekorten van die landen. Hoe dat zit probeer ik in deze bijdrage uit te leggen.

Al een tijd probeer ik anderen ervan te overtuigen dat we af moeten van de benauwende regels van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) van de EU. Met name de regels over het maximale financieringstekort van de overheid (3% t.o.v. het BBP) en de maximale staatsschuld (60% t.o.v. het BBP). Noodzakelijke investeringen in de samenleving worden door politici tegengehouden omdat we dan de EU-regels dreigen te overtreden. 
Dit geeft mij het gevoel dat we collectief op onze handen zitten, terwijl er zoveel werk aan de winkel is.Het volledig afschaffen zal voorlopig nog een brug te ver zijn. Maar we zouden de normen wel kunnen versoepelen.

Op zaterdag 23 november 2024 verscheen een artikel in het FD waarin een verkeerd beeld geschetst wordt van waarom Europa achterblijft bij Amerika als het gaat om innovaties (zie: Hoe activeer je €10.000 mrd aan slapend Europees geld?). In dat artikel stellen de auteurs dat particulieren in de VS ten opzichte van Europeanen veel meer geneigd zijn hun spaargeld (geld dat ze niet benutten voor consumptie) te beleggen dan op een spaarrekening te storten.
Hoewel ze het er niet expliciet bij zeggen, ga ik ervan uit dat ze bedoelen dat Amerikanen meer in aandelen beleggen (al dan niet via een beleggingsfonds). De consequentie hiervan is volgens de schrijvers dat Europese bedrijven relatief minder financiële middelen kunnen aanboren voor het doen van investeringen in de hoognodige innovaties. "Dat geld komt niet ten goede aan de Europese economie die concurrerender moet worden."

In juni 2024 hield econoom professor Heiner Flassbeck een lezing over de staat van de Europese economie. De opname ervan is terug te zien via zijn website: https://www.relevante-oekonomik.com/, of hier: https://vimeo.com/969690283/929badf6f9?share=copyEuropa wohin? (Copy) rechtstreeks in Vimeo.
​
Op Flassbeck's engelstalige site (https://www.flassbeck-economics.com/who-we-are) staat een korte bio van hem. Te lezen is dat hij op verschillende plekken wetenschappelijk werk heeft gedaan, belangrijke beleidsfuncties heeft uitgeoefend en ook staatssecretaris is geweest onder Oskar Lafontaine, minister van financiën in de regering van Gerhard Schröder).

Flassbeck's verhaal wijkt nogal af van dat van doorsnee economen. Hieronder ligt ik de belangrijkste punten eruit. Ik hanteer daarbij overigens niet de volgorde van Flassbeck's lezing.

In Nederland lijkt de belangstelling voor MMT (Modern Monetary Theory of Moderne Monetaire Theorie) nog wat beperkt te zijn. Het is daarom goed dat er een Nederlandstalig boek over MMT is verschenen (Moderne Monetaire Theorie | Walburg Pers).  In de VS, het VK, Australië en Duitsland is er meer belangstelling. Daar zijn tal van economen die behoren tot de MMT-school of daar tenminste positieve aandacht aan geven. Een daarvan is de Duitse econoom Dick Ehnts. Zijn introductie in de MMT is onlangs in een Nederlandse uitgave verschenen, vertaald en voorzien van een enthousiasmerend en informatief voorwoord door Michèle Thole, Financieel Directeur bij Waag Futurelab Design & Technology. Op de achterkant van het boek wordt al gesteld dat de overheid niet afhankelijk is van belastinggeld.

Ik ben blij dat de Volt- fractie in het Europese Parlement aansluiting zoekt bij de Groenen en niet bij Renew. Een grote belemmering voor een gezond Europa vormen de regels die de EU zich zelf heeft opgelegd met betrekking tot de economische speelruimte van haar lidstaten en van de EU als geheel. Ik bedoel dan vooral de regels van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP). Daarin is onder meer vastgelegd dat lidstaten ten opzicht van het BBP niet meer dan 60% staatsschuld mogen hebben en dat het jaarlijkse begrotingstekort niet meer dan 3% van het BBP mag zijn. Veel mensen - ook politici en economen - staan achter deze regels Het lijkt wel of ze klakkeloos als een natuurwet worden geaccepteerd. Burgers en bedrijven moeten immers ook de tering naar de nering zetten, vinden ze. Het punt is echter dat Nederland geen bedrijf is. De overheid heeft een andere rol in het financiële bestel. Ik heb het idee dat we aan de linkerkant van het politieke spectrum meer steun kunnen vinden voor een andere visie op economie en de regels van de EU dan bij de liberalen. Overigens moeten we daar binnen Volt ook nog meer de handen voor op elkaar krijgen.

De oorlog in Oekraïne lijkt een nieuwe fase ingegaan te zijn. Eerst zagen we het gestuntel waarmee Rusland weliswaar niet alle oorlogsdoelen behaalde maar toch grote delen van Oekraïne innam. Later wist Oekraïne dit weer deels terug te veroveren. Maar nu lijkt het erop dat de Oekraïense  troepen worden teruggedrongen.  Al die tijd heeft Zelensky het Westen gesmeekt om leveringen van wapens en munitie. Niet alleen kwamen die pas langzaam op gang, ook liepen ze voortdurend achter de feiten aan. Inmiddels zijn veel Westerse operationele voorraden danig geslonken.
Veel voortvarender waren Westerse politici met het afkondigen van sanctiepaketten tegen Rusland. Dat deze slechts een beperkte invloed hebben wordt inmiddels voor meer betrokkenen duidelijk. Gehoopt werd dat Rusland door de sancties op de knieën gedwongen kon worden. Door geen gas meer uit Rusland te kopen zou een belangrijke inkomstenbron voor Rusland opdrogen. Poetin zou zodoende geen geld meer hebben om de soldaten te betalen, meende men.

Waarom heeft dit niet het gewenste effect gehad?

Ik luister geregeld naar de podcast Boekenstijn en De Wijk. De heren hebben een nuchtere kijk op de geopolitiek . Duidelijke voorstanders van Realpolitik (Realpolitik - Wikipedia). Hun economische opvattingen missen echter een dergelijke realistische insteek. Boekenstijn toont zich nogal eens gevoelig voor verouderde opvattingen. Hij is zeer beducht voor het "aanzetten van de gelddrukpers". Hyperinflatie zoals in Weimar Duitsland ligt volgens hem dan op de loer. De Wijk mag hem op geopolitiek en militair terrein nog wel eens corrigeren, maar op economisch vlak lijken de heren zeer eensgezind.

De podcastuitzending van maandag 5 februari was daar weer een voorbeeld van. Boekenstijn brengt ter sprake dat Rusland van plan is de oorlogsuitgaven met 26% te laten groeien. Hij zegt daarbij dat Rusland dit wil financieren met een geplande stijging van de inkomsten uit verkoop van olie en gas aan het buitenland. Mocht dit laatste niet lukken, zegt Boekenstijn, dan zal de Russische staatsschuld oplopen wat op middellange termijn tot inflatie en dus verzwakking van de economie leidt. De redenering daarbij is dat er meer geld om omloop komt en dat daardoor de prijzen zullen stijgen. Zou Boekenstijn daarentegen een realistische bril opzetten dan zou hij zien dat prijzen niet zozeer beïnvloed worden door de geldhoeveelheid maar afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van de middelen waaraan het geld wordt uitgegeven. De oorsprong van de toegenomen geldhoeveelheid - vergroting van de staatsschuld of export inkomsten van olie en gas - maakt hierbij geen verschil. Waarom zou immers het ene wel tot inflatie leiden en het andere niet?