In mijn vorige artikel introduceerde ik, geïnspireerd door Abba P. Lerner, twee indicatoren om het effect van overheidsmaatregelen op de economie te beoordelen: prijsstabiliteit en werkgelegenheid. Maar hoe praktisch zijn deze indicatoren eigenlijk?

Een eerste vraag is of de overheid nog voldoende reactietijd heeft wanneer de economische signalen verslechteren—zoals oplopende inflatie of stijgende werkloosheid. Of is het al te laat zodra de indicatoren uitslaan? De economie lijkt in dit opzicht op een olietanker: traag reagerend op koerswijzigingen.

Een tweede vraag betreft de institutionele scheiding tussen regering en centrale bank. Is deze tweedeling wel zo efficiënt? Het risico bestaat dat beide instellingen elkaar tegenwerken. Denk aan een schip met twee kapiteins: één aan het hoofdroer en één aan de boegschroef. Die boegschroef is bedoeld voor fijnmazige manoeuvres, zoals aanleggen. Maar als beide kapiteins een verschillende koers voor ogen hebben en hun roeren onafhankelijk van elkaar bedienen, wordt het schip moeilijk bestuurbaar.

De Britse regering wil de economie stimuleren door meer geld uit te geven aan defensie. Maar volgens een onderzoek dat besproken wordt op BNR, levert dat plan weinig op. De defensiecontracten zorgen nauwelijks voor extra banen, en het geld dat naar defensie gaat, kan niet meer worden besteed aan andere publieke voorzieningen zoals zorg of onderwijs.
​
Dat klinkt logisch, maar er zit een denkfout in: het idee dat de overheid een vast bedrag te besteden heeft, en dus moet kiezen waar ze dat aan uitgeeft. In werkelijkheid werkt het anders.

De staat leent niet! Wat staatslening of staatsobligatie wordt genoemd, is eigenlijk een spaarbewijs voor wie zijn geld veilig bij de staat wil stallen. Dat was het onderwerp van mijn vorige artikel.
  
In een eerder artikel legde ik al eens uit hoe de staatsfinanciën werken, aan de hand van een denkbeeldige woongemeenschap. Die gebruik ik nu opnieuw om uit te leggen wat staatsobligaties zijn.​

In juni 2024 hield econoom professor Heiner Flassbeck een lezing over de staat van de Europese economie. De opname ervan is terug te zien via zijn website: https://www.relevante-oekonomik.com/, of hier: https://vimeo.com/969690283/929badf6f9?share=copyEuropa wohin? (Copy) rechtstreeks in Vimeo.
​
Op Flassbeck's engelstalige site (https://www.flassbeck-economics.com/who-we-are) staat een korte bio van hem. Te lezen is dat hij op verschillende plekken wetenschappelijk werk heeft gedaan, belangrijke beleidsfuncties heeft uitgeoefend en ook staatssecretaris is geweest onder Oskar Lafontaine, minister van financiën in de regering van Gerhard Schröder).

Flassbeck's verhaal wijkt nogal af van dat van doorsnee economen. Hieronder ligt ik de belangrijkste punten eruit. Ik hanteer daarbij overigens niet de volgorde van Flassbeck's lezing.

Ik luister geregeld naar de podcast Boekenstijn en De Wijk. De heren hebben een nuchtere kijk op de geopolitiek . Duidelijke voorstanders van Realpolitik (Realpolitik - Wikipedia). Hun economische opvattingen missen echter een dergelijke realistische insteek. Boekenstijn toont zich nogal eens gevoelig voor verouderde opvattingen. Hij is zeer beducht voor het "aanzetten van de gelddrukpers". Hyperinflatie zoals in Weimar Duitsland ligt volgens hem dan op de loer. De Wijk mag hem op geopolitiek en militair terrein nog wel eens corrigeren, maar op economisch vlak lijken de heren zeer eensgezind.

De podcastuitzending van maandag 5 februari was daar weer een voorbeeld van. Boekenstijn brengt ter sprake dat Rusland van plan is de oorlogsuitgaven met 26% te laten groeien. Hij zegt daarbij dat Rusland dit wil financieren met een geplande stijging van de inkomsten uit verkoop van olie en gas aan het buitenland. Mocht dit laatste niet lukken, zegt Boekenstijn, dan zal de Russische staatsschuld oplopen wat op middellange termijn tot inflatie en dus verzwakking van de economie leidt. De redenering daarbij is dat er meer geld om omloop komt en dat daardoor de prijzen zullen stijgen. Zou Boekenstijn daarentegen een realistische bril opzetten dan zou hij zien dat prijzen niet zozeer beïnvloed worden door de geldhoeveelheid maar afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van de middelen waaraan het geld wordt uitgegeven. De oorsprong van de toegenomen geldhoeveelheid - vergroting van de staatsschuld of export inkomsten van olie en gas - maakt hierbij geen verschil. Waarom zou immers het ene wel tot inflatie leiden en het andere niet?

Met dit plaatje is duidelijk te zien dat het rentebeleid van de ECB niet gewerkt heeft.

Nu er een nieuwe EU-Commissaris wordt benoemd om de uitvoering van de Europese Green Deal ter hand te nemen, is het een goed moment om even terug te kijken naar de wijze waarop de VS hun deelname aan de Tweede Wereldoorlog financierden. De maatschappij schakelde over op een oorlogseconomie. Amerikaanse bedrijven kregen de opdracht om grote hoeveelheden materieel, medicijnen, munitie, etc. te produceren. Deze goederen - ongeveer de helft van de Amerikaanse nationale productie -  kwam niet terecht op de Amerikaanse markt maar was voor het leger.
​
Ook nu moet er een krachttoer worden geleverd: de omschakeling naar een duurzame en ecologisch verantwoorde wijze van produceren en consumeren. Daar is veel voor nodig dat er nu nog niet is, zoals waterstoffabrieken en een uitgebreid en goedlopend openbaar vervoer, maar ook geïsoleerde woningen en gebouwen, warmtepompen, elektrische (vracht)auto's, een solide elektriciteitsnet en een heel andere landbouw.

We leven met 8 miljard mensen op aarde, 750 miljoen in Europa waarvan 450 miljoen in de EU en 18 miljoen in Nederland. Dat zijn gigantische aantallen. En nog veel meer mensen gingen ons voor. De huidige maatschappij met al haar voorzieningen is opgebouwd door samenwerking van al deze mensen. De overheid functioneert als organisatievorm voor deze samenwerking. Om als zodanig te kunnen functioneren heeft ze onze hulp nodig en om dit te kunnen mobiliseren heeft de overheid en pakket aan instrumenten ter beschikking. Een hele belangrijke is geld. Het geldstelsel is in het leven geroepen door de overheid doordat zij bepaalt wat de munteenheid is, het geld middels uitgaven in omloop brengt en tevens een belastingplicht instelt. Maar ook creëert ze de instituten zoals de centrale bank die als bank voor de overheid optreedt en ervoor zorgt dat het betalingsverkeer in de maatschappij vloeiend verloopt. De centrale bank zorgt voor afwikkeling van het betalingsverkeer tussen de particuliere banken waarop deze toezicht houdt. Die banken vormen een essentieel onderdeel van het door de overheid gecreëerde geldstelsel. 

We staan voor gigantische uitdagingen en verreweg het grootste probleem is de klimaatcrisis. Tegelijk zijn er tal van complicerende factoren zoals de oorlog in Oekraïne en de inflatie. Zo'n tachtigjaar geleden stond de (westerse) wereld ook voor een enorme uitdaging: de Tweede Wereldoorlog - een militaire uitdaging maar tegelijk ook een haast ongeëvenaarde economische uitdaging. Wat kunnen we leren van de wijze waarop de VS deze economische uitdaging heeft overwonnen?